Kurtuluş Savaşı’nın sonlarında Büyük Taarruz’dan zafer elde edilmesinden sonra Mudanya’da, Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü’nün TBMM’sini başarılı bir şekilde temsil etmesiyle 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Mütarekesi antlaşması imza edildi.

Bu antlaşmanın ardından 27 Ekim 1922 tarihinde İsviçre’nin Lozan kentinde düzenlenecek Barış Antlaşması’na TBMM Hükümeti de davet edildi.

TBMM Hükümeti, İsmet İnönü önderliğinde kurulan bir heyet ile Lozan Barış Antlaşması’na katıldı. Uzun süren ve zaman zaman kopan görüşmeler neticesinde azınlık hakları konusunda da düzenlemeler yapıldı.

143 maddeden oluşan Lozan Barış Antlaşması şartlarının bir bölümü de mübadele içeriklidir. Antlaşmaya müdahil tüm devletlerin imzalaması neticesi ile en son TBMM’ne imza için gelmesiyle 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması nihayete erdirilmiştir.

30 Ocak 1923 tarihinde TBMM ile Yunanistan Hükümeti arasında yapılan görüşmelerde“Mübadele-i Ahali Mukavelenamesi” yani“Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi” imzalanmıştır.

Bu sözleşmeye göre Anadolu topraklarında yaşayan Türkiye tabiyetindeki Ortodoks Rum’lar ile Yunanistan tabiyetindeki Müslüman Türk’ler zorunlu olarak “Mübadeleye” tabi tutulacaktır.

Anadolu topraklarından 1 milyon 200 bin Ortodoks Hıristiyan Rum’un Yunanistan’a, Yunanistan’dan Türkiye’ye ise 500 bin Türk’ün zorunlu göç ettirilmesi ile 1930 yılına kadar süren bir göç yaşanmıştır.

Yunanistan’dan zorunlu olarak göç ettirilen Türkler, Selanik, Kavala, Girit, Yanya, Parga, Kandiya, Vodina gibi gölgelerden; İzmir, İstanbul, Mersin, Samsun, Mersin, Tuzla, Ayvalık ve Mudanya gibi limanlara taşınmışlar.

Bölgemizden Yunanistan’a giden Ortodoks Rumlar genelde Mudanya merkezden, Tirilye, Kumyaka, Dereköy, Aydınpınar, Burgaz ve Yalıçiftlik gibi yerleşmelerden olmuştur. Yunanistan’da gittikleri bölgelerde, Türkiye’de yaşadıkları köy ve kasabaların benzerlerini kurmuşlardır.

23 Aralık 1923 yılında Girit’ten kalkan (Kırzade) adlı gemi ile 3 bin 69 Türk göçmenin, bin 200’ü Gemlik’e, geri kalan bin 869 kişisi ise Mudanya merkez olmak üzere Burgaz, Aydınpınar, Dereköy, Kumyaka ve Tirilye’ye yerleştirilmişlerdir. Ama yine de birçok yakın akrabalar bölünmeden, parçalanmadan paylarını almışlar, ayrı düşmüşlerdir.

Kültürleri ve yaşantıları iç içe geçmiş her iki yakanın insanları gittikleri yerlerde uyum sağlamakta zorluk çekmişlerdir. Mallarını, mülklerini, geride bırakan bu insanlar, geldikleri yeni yurtlarında da bildikleri işleri yaparak hayatta kalmanın çabası içinde olmuşlar.

Gelen mübadiller önceki yaşamlarında yapmış oldukları tarım, ticaret, balıkçılık, hayvancılık ve zeytincilik konusunda Mudanya da faaliyet göstermeye çalışmışlardır.

Girit’ten Mudanya’ya gelen büyük bir kısım Türk’ün Türkçe bilmemesi bir takım sorunlar yaşanmasına sebep olmuştur. Mudanya’dan giden Rumların dükkânlarına aynı mesleği yapan Türk’ler yerleştirilerek sosyal yaşamın süregelmesi sağlanmış, böylelikle Mudanya’da kunduracılık, terzilik, berberlik ve saraçlık gibi birçok meslek dalı oluşmuştur.

Girit Mutfağı’nın özelliklerine haiz olan ot yemekleri de Mudanya’ya gelmiş. Zeytin, zeytinyağı ve sabun üretimi de buradaki halkın başlıca geçim kaynağı olmuştur.

Mübadele esnasında Mudanya’dan giden Rumların bırakmış oldukları müzik aletlerini, Girit’ten ve Parga’dan gelenler tarafından kullanılmıştır. İlk önceleri düğünlerde ve özel günlerde müzik aletlerini çalanlar, 1924 yılında Türkiye’nin ilk Belediye Bandosunu Mudanya’da kurmuşlardır.

Yine, Girit ve Parga’da çok bol bulunan gelinciğin renklerini ifade eden yeşil ve kırmızı renkli forma, şort ve tozlukların olması sebebiyle Mudanya Dinçspor futbol takımı kurulmuştur. Halen aynı renkleri taşıyan Mudanya Spor Futbol takımı günümüzde sportif faaliyetlerini sürdürebilme mücadelesi içindedir.

Bugün Mudanya’da bu kültürün kaybolmaması için mücadele etmeye çalışan “Lozan Mübadilleri Derneği” ise 16.02.2005 tarihinde kuruldu. Kurulduğu ilk yıllarda Stadyum bölgesinde küçük bir dükkânda faaliyetlerini sürdürmeye çalışmıştır.

Lozan Mübadilleri Derneği’nde başarılı bir şekilde Dernek Başkanlığını sürdüren Hüseyin Türker, mübadelede yaşanan zorlukların, sıkıntıların, acıların, gözyaşlarının, sevinçlerin ve 300 yıl öncelikle Girit’te kültürel yaşamın unutulmaması için, bugün mücadele etmektedir.

Bu doğrultuda Selanik’te, Nea Mudanya’da Sardalya Festivali’nde üç kez, Girit Kandiya’da, Bulgaristan Kırcaali ve Mestanlı’da, Türkiye’de ise, Adana, Mersin, Davutlar Kuşadası, Buca ve İzmir’ de fotoğraf sergisi düzenlemiştir.

Halen Mudanya’da (Giritli Mahallesi) Şeref Sokak No:5’te,‘İmamaki Anı ve Mübadele Kültür Evi’nde Lozan Mübadillerinin Mübadele yaşamı hakkındaki resim sergisi ile o zamanki halkın kullandığı yaşam gereçleri ve kültürel hayatın örneklerini sergilemeye çalışmaktadır.

Hüseyin Türker, Lozan Mübadilleri Derneği olarak Bursa Gazi Anadolu Lisesi ile birlikte “Arda Kalanlar” adı altında İngilizce alt yazılı bir belgesel hazırlanması konusunda çalışma yaparak, belgeselin birçok ülke televizyonlarında yayınlanmasına ve mübadelede yaşananların gün yüzüne çıkarılması konusunda tarihe not düşmüştür.

Birçok yerde bu kültürün yaşanması için yerel yönetimlerin destek vermelerine rağmen ne yazık ki Mudanya Lozan Mübadilleri Derneği, kendi imkânları ile faaliyetini sürdürmeye çalışmaktadır.

Giritli Mahallesi’nde 3 katlı, 3 odalı bu yerleşim yerinde ziyaretçilere hiçbir ücret almadan tanıtmaya çalışan Dernek Başkanı Hüseyin Türker çabasından dolayı 33 adet plaket ve başarı belgesi ile de ödüllendirilmiştir.

Hüseyin Türker; 2023 yılı itibari ile öncelikle mübadele kadınlarına Kanaviçe, Kasnak ve el işleri olmak üzere kültürün unutulmaması için kurslar açılacağını duyurdu.

Yunanistan’da doğan dedelerinin, babalarının ve biz çocuklarının doğdukları topraklara vizesiz gidebilmeleri için “Hukuk Muhakemeleri Kanununun 113. Maddesi” gereğince Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine dava açacağı ve böyle bir hakkın mübadele halklarına tanınması için çaba harcayacağını ifade etmektedir.

Bu konuda mübadillerin Mudanya Lozan Mübadilleri Derneği’ne gelerek dava için imza vermelerini istemektedir.

Ben de Selanik mübadil torunu olarak Hüseyin Türker’in çabasını takip ediyor, gayretlerinden dolayı şahsına teşekkür ediyorum.