-Geçen haftadan devam-
Bursa’da 6 Kasım 1863 tarihinde 9 şiddetinde meydana gelen depremi, Gökmen-zâde Seyyid el-Hâcî Hüseyin Rıfat Efendî Bursavî’nin notlarından sizlere aktarmaya devam ediyoruz.

Bursa’da sadece konutlar değil, taştan sağlam bir şekilde inşa edilmiş resmi ve dini yapılar da yıkılmıştır.Hacı Hüseyin Efendi’ye göre Bursa’daki 150 cami minaresinden sadece 3-4 minare ayakta kalmıştır.

Kayağan Camii yerle bir olmuş, Hayreddin Paşa/Kümbet Cami, Şehabeddîn Paşa/Karamanlı Camii, Veledi mîzan Cami tümüyle yıkılmış;
Yıldırım Camii büyük tahribat görmüş, Ulu Cami’nin iki kubbesi yıkılmış, dört kubbesi ise büyük tahrip görmüştür.

Kiremitçi, Veled sarayı, Veledi kazzaz, Ertuğrul, Molla Gürani, Üftade, Bezci, Hacı Seyfeddîn, Kuzgunluk, Dibekli, Hasırcı, Selîmzade, Hacı Cami’i, Müftü önü, Baba Zakir, Abdal Mehmet, Darbhane, Tomrukönü, Bitpazarı, Taşkın camileri de tümüyle yıkılmış.

Çakır, Pınarbaşı, Veziri, Alipaşa, Zeminkapı, Simkeş, Karakadî, Ebu ishak, Yenipazar, Ahmet paşa, Tekye mescit, Zeyniye camilerinin ise son cemaat yeri yıkılmış. Yiğit köhne ve Kanberler gibi bazı camiler dışında depremde sağlam kalan cami sayısı onu geçmezmiş.

Tophane’de “Manastır” olarak anılan ünlü türbe de tümüyle yıkılmıştır. Ayrıca I. Murad Türbesi yıkılmış, Yeşil Türbe, Emir Sultan ve Üftade Türbesi de tahrip olmuştur.

Mudanya, Pirinç, İpek, Sırmakeş, Geyve, Emir, Kapan, Tahtakale, Kuşbaz, Karacabey, Eski-Yeni, Demir, Tuz ve Kütahya Hanı bu depremde ya kısmen, ya tümüyle yıkılmış, Mahmut Paşa Hanı’ndan başka tahrip olmayan han kalmamıştır.

Çarşıda ise Bedestan, Sipahi Çarşısı, Kazazlar, Demirkapı ve İpek Han başta olmak üzere büyük bir yıkım yaşanmıştır. Hamamlardan dört hamam kalmış, okulların da çoğu harap olmuştur.

Ahmet Paşa’da 30-35 haneden bir hane kalmış, Altıparmak, Yahudilik, Veledi saray, Şehre küstü, Kazzaz oğlu, Hacı Yakup, Doğan Bey, Kiremitçi, Attarhüsam, Mizan oğlu, Narlı, Hoca Menteş, Daye Hatun, Süzen Küfen, Sarıca Sungur, Veledi enbiya, Mantıcı, Yenipazar, Reyhan, Zaferanlık mahallelerinde çok tahribat yaşanmıştır.

Bazı kale duvarları da bu depremde yıkılmış, kale dibinde bulunan bir ipek fabrikası yıkılıp yangın çıkmış, 40’tan çok işçiyle fabrika sahibi ölmüştür.
Bu deprem Mustafakemalpaşa ve Karacabey tarafında da büyük tahribat ve zayiat oluşturmuş, Mudanya, Gemlik ve Orhangazi’de fazla kayba sebep olmamıştır.

Hacı Hüseyin Efendi, Bursa’nın köylerinin uğradığı zarar hakkında ayrıntılı bilgiler vermektedir.
50-60 haneli Kete (Ürünlü) köyünde 47 kişinin öldüğünü, bütün evlerin, hamamın ve caminin yıkılarak sadece bir samanlığın ayakta kaldığını, 300 haneli Kayapa köyünde 110 kişinin öldüğünü, sadece 10 evin ayakta kaldığını, Çalı köyünde 17, Yaylacık’ta 72, Hasanağa Köyü’nde 42 kişinin yaşamını yitirdiğini yazmaktadır.
Sonrasında çok şiddetli bir deprem daha olmuştur. İlk depremde Bursa Ulu Camii’nin iki kapısı yıkılırken, ikinci depremde dört kapısı yıkılmıştır.

Yazara göre, eğer artçılardan biri “ilk deprem kadar şiddetli olaydı, Uludağ parça parça olur, dere-tepe dümdüz olurdu“. Yazar Uludağ’dan şehre kayaların düştüğünü, yerlerin yarıldığını, Kükürtlü Hamamı yanındaki Hatice Sultan Türbesi civarı ile Bademli bahçenin üst tarafında ve Kara Mustafa Hamamı civarında yol üstünde yerden sıcak su kaynağının çıktığını ifade eden, Hacı Hüseyin Efendi; “Kudret topu gibi havadan bir gürültü kopup, arz karar etmeyip yer titredi durdu. Bursa’da 3 bin 600 nüfus telef oldu” diyerek depremin şiddetini bu şekilde ifade etmektedir.

1953 Yenice-Gönen depremi ise, 18 Mart’ta yerel saatle 21:06’da Türkiye’nin batısındaki Marmara Bölgesi’ndeki Çanakkale ve Balıkesir illerinde meydana geldi. Yüzey dalgası büyüklüğü 7,5 ve hissedilen deprem, yaygın hasara yol açtı bin 70 kişi öldü.

6 Ekim 1964 tarihinde meydana gelen 7.0 büyüklüğündeki Manyas Depremi de Türkiye’deki şiddetli depremler arasında kabul edilmektedir. 26 vatandaşımızın hayatını kaybetmesiyle,100 civarında yaralı vardır. Köyler de ise yüzlerce ev yıkılmıştır.

Marmara Bölgesi’nde İstanbul, İznik, Manyas/Gönen ve Bursa merkezli tarihi depremleri sizlere aktarmam sonrasında, yine yakın tarihimizde Bursa ve çevresinde meydana gelen depremlerden de bahsetmek istiyorum.
17 Ağustos 1999’da, saat 03:01’de Bursa’nın 92 kilometre uzaklığında batı-güneybatısında 7.6 büyüklüğünde Gölcük Depremi yaşandı.
Resmi raporlara göre, 18 bin 373 kişi ölürken, 48 bin 901 kişi ise yaralandı. Yaklaşık 16 bin insan da, depremden değişik düzeylerde etkilenmiştir. 136 yılın en şiddetli depremidir. Bu depremde, Mudanya’da BUDO İskelesi yanında denizde direkler üzerinde bulunan Denizatı Restoran yıkılmış, insanlar hayatını kaybetmiştir.
Yine Gölcük Depremi ile Güzelyalı’da birçok bina oturulmayacak şekilde hasar almıştır. Bazılarının kısa sürede sıva çatlakları kapatılarak boyandığını dün gibi hatırlıyorum!

Bursa yakınlarında son 10 yılın en güçlü depremi 12 Haziran 2017 saat 15:28’de büyüklüğü 6,3 olan deprem, Bursa’nın 271 kilometre batı-güneybatısında İzmir açıklarında meydana gelmiştir.
Mudanya’da ise, Güneydoğu bölgemizde Kahramanmaraş merkezli yaşanan depremlerden sonra dışarıdan bakıldığında dahi ‘ben yıkılacağım‘ diyen Mudanya Belediyesi hizmet binasının tehlike arz ettiğini 24 Şubat 2023 günü MUDANYA Gazetesi‘nde yazmama rağmen önemsememişti!
4 Aralık 2023 tarihinde saat 10:42’de Mudanya Denizi açıklarında moment büyüklüğü (MW) 5.1 olan orta şiddetli bir deprem meydana gelmişti.
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’ndan (AFAD) alınan rapora göre, 4,73 kilometre mesafede deprem deniz yüzeyinden yaklaşık 8,98 kilometre derinlikte kaydedildi. Aynı yerde 3 dakika sonra 4.5 büyüklüğünde bir deprem daha ölçüldü.

Mudanya’da yaşanan 5,1 şiddetindeki bu depremden sonra, Mudanya Belediyesi’nin ana hizmet binası en nihayetinde alelacele kimsenin burnu kanamadan boşaltıldı! Yıkılması ise geçtiğimiz aylarda tamamlandı.

Son bir yıl içerisinde ise Mudanya’da 5 ve üzeri hissedilen 9 deprem meydana gelmiştir.
5’in altında hissettiğimiz veya hissetmediğimiz depremlerin sayısı ise 20’dir.

Bursa’nın 300 kilometre yakınında, son 10 yılda büyüklüğü 4 ve üzerinde toplam 301 deprem meydana geldi. Bu da yılda ortalama 30, ayda iki depreme tekabül etmektedir. Buna göre, teorik olarak ortalamada Bursa yakınlarında yaklaşık her 12 günde bir deprem meydana geliyor demektir.

Geçmişe dönerek, hafızalarımızda unutulan Marmara Bölgesi’nde, Bursa ve çevresinde meydana gelen, şehirleri yıkan, insanların ölümüne sebep olan tarihsel depremleri bu konudaki çalışma ortağım Antropolog Dr. Levent Sevik ile sizlere sunmaya çalıştık.

Depremin ne zaman olacağını bilmiyoruz! Ama olabilecek depremler, maalesef ensemizde ve sürekli kendisini bizlere hatırlatıyor.

Canlar yanmasın, gözyaşları dökülmesin istiyoruz. Bursa ve çevresinde çok çabuk unuttuğumuz yaşanmış depremlerin bizlere ders olmasını diliyoruz.

Umuyoruz ki; bu çalışma ile Mudanya’da yaşayan vatandaşlarımızın ve bizleri yönetenlerin bir nebze dikkati çekmişizdir.