Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919 günü Samsun’a ayak basması ile başlayan Milli Mücadele, 26-30 Ağustos 1922’de Büyük Taarruz ve Dumlupınar Meydan Muharebesi sunucunda Yunan Ordularının yenilmesi ile zaferle sonuçlanmıştır.
TBMM Hükümeti ile İtilaf Devletleri arasında 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya’da imzalanan Mütareke ile silahlı mücadele sona ermiştir.
Kurtuluş Savaşı’nın bitmesinden sonra Anadolu’da kalmış olan Rumlarla, Yunanistan’da kalmış olan Türklerin karşılıklı olarak yer değiştirilmesi konusu üzerinde çalışılmaya başlandı.
Çünkü savaş sonrasında Yunanistan’da kalmış, Türklere yapılan baskılar sonrasında yaşanan kan, gözyaşı, eziyet, zulüm, işkence, ölüm, sefalet, kin ve nefret yaşanması ile artık Anavatan’a göç etmek zorunlu hale gelmiştir.
Lozan’da İtilaf Devletleri ile masaya oturan TBMM’sini temsil eden Dışişleri Bakanı İsmet İnönü ve heyeti ile Yunanistan heyeti arasında 30 Ocak 1923 tarihinde 19 maddelik bir sözleşme imzalandı.
İmzalanan bu sözleşme ile Türk topraklarında yerleşmiş olan Rum Ortodoks uyruklularla, Yunanistan’da yerleşmiş olan Müslüman Türk uyruklular, 1 Mayıs 1923 tarihinden itibaren zorunlu mübadeleye tabi tutulacaklardır.
Yunanistan’daki Atalarımız, birkaç ailelerin ve akrabaların birleşerek yola çıkanlarının yanı sıra, tüm köy halkı birleşerek toplu olarak yollara düşebiliyordu. Yollarda Yunan çeteleri tarafından saldırılara uğruyorlar, soyuluyorlar ve hatta öldürülüyorlardı.
Karayolu ile zor şartlarda, Yunanistan’ın kıyı kentlerine gelen Türkler boş buldukları meydanlarda gruplar halinde sonu olmayan bir bekleyiş içerisinde, kendilerini Türkiye’ye getirecek gemileri bulma mücadelesi veriyorlardı.
Bu arada bir somun ekmek, bir yudum su bulabilen kendini şanslı hissediyor. Soğuk hava ve sağlıksız hayat şartları ve güvenlik sorunu da yaşananların cabası oluyordu.
Mübadele kararından sonra Yunanistan’ın Selanik, Hanya, Langaza, Vodina, Kılkış, Girit, Yanya ve Preveze’den gelenler, Türkiye’de İzmir, İstanbul, Ayvalık, Tuzla, Samsun, Mersin, Antalya ve Mudanya’ya getirilmişlerdir.
Ülkemize getirilen mübadiller Türk Vapurcular Birliği’ne bağlı olan; Akdeniz, Gülcemal, Reşitpaşa, Kızılırmak, Sakarya, Şam, Giresun Gülnihal, Kırzade, Cumhuriyet, Dumlupınar, Sakarya, Teşvikiye, Bandırma, Altay, Gelibolu, Bahri Cedit, Millet, İnebolu, Nimet ve Canik adlı gemilerle denizyolundan gerçekleştirilmiştir.
Mudanya merkez, Tirilye, Kumyaka, Burgaz, Dereköy, Aydınpınar ve Yalıçiftlik’tengiden Rumların boşalttığı evlere göç ettirilen soydaşlarımız yerleştirilmişler.
İnsanlarımız evlerinden yurtlarından, akrabalarından, komşularından ve sevdiklerinden ayrılmak zorunda kalmaları hiç kolay değil, muhakkak.
Göç ettirilen bu ailelerin yerleştirilmeleri sırasında birçok aileler bölünmüşler, birbirlerini kaybetmişler ve birbirleri ile irtibatları kesilmiş.
Akdeniz’in çetin deniz şartlarında küçük tekne ile gelen ve tıka basa dolu olan gemilerle günlerce süren yolculuk esnasında Anayurda ayak basamadan birçok yurttaşımız hastalanarak ve denize düşerek hayatlarını kaybetmişler.
Uzun ve yorucu süren bu yolculukta yanlarına çok eşyalarını alamamışlar. Para ve ziynet eşyalarını kuşaklarına gizleyerek, bebelerini kucağına alan analar, sırtlarına yorganlarını, kolunda bir miktar kuru yiyecek olan sepetleri, ellerinde küçük bavul ve torbaları ile yaşlısı ve genci ile bu yolculuğa çıkmak zorunda kalmışlar.
Kundakta bebeleri ile yola çıkan analardan bazıları, çocuklarının süt ihtiyacını karşılamak için küçükbaş ve büyükbaş hayvanlarını dahi yanlarında getirmek zorunda kalmışlar.
Yunanistan’a giden Rumlar genelde kentlerde yaşadıkları için esnaf ve zanaatkârmışlar. Boşluk oluşunca gelenlerin arasında zanaatkâr olanlar tespit edilip, Mudanya’da da aynı mesleklerini sürdürmeleri sağlanmış.
Yunanistan’ın köylerinde tarım yapan Türk halkı, göç ettikleri Mudanya ve çevresinde zeytincilik, zeytinyağı üretimi, tütüncülük, balıkçılık ve hayvancılık yaparak hayatlarını idame etmeye çalışmışlar.
Yunanistan’a giden Rumlar da gittikleri yerde uyum sağlamakta zorluk çekmişler. Hiç Yunanca bilmeyen Rumlara, “Türk tohumu, siz bu toprakların insanı değilsiniz, neden buraya geldiniz?” gibi bazı aşağılayıcı sözler söyleyerek aralarına almayı reddetmişler.
Yunanistan’dan gelen Türkler ise Mudanya’da zorluk çekmişler. Dil sorunu yaşamışlar. Kendini bilmez bazı insanların ‘Yunan gavuru’, ‘Yunan tohumu’, ‘Gavur göçmenler’, ‘Gavurdan dönmeler’ gibi sözlere ve hakaretlerine maruz kalmışlar.
Zor yıllar yaşamışlar bilhassa Girit’ten Kırzade gemisi ile gelen mübadil göçmenlerimiz. Mudanya’da yaşayan halk ile uyum sorunu yaşamışlar. Birçok alanda çatışma seviyesindeki anlaşmazlıklar baş göstermeye başlanmış.
Sonrasında Dereköy’deki ve Mudanya’daki Girit Kandiya mübadilleri 5 Ekim 1924 tarihinde dönemin Kaymakamına giderek “Girit Kandiya Mübadili olan bizler 300 senedir vatanı korumak için hayatını tehlikeye atmaktan çekinmemiş ve bundan sonrada çekinmeyeceklerini ve Anavatana hizmet edeceklerini” ifade etmişler. Kendilerini mübadil diye gösterip bazı suçları işleyerek bizlerin üzerine atanlarla ve bu tür olaylarla hiçbir ilgilerinin olmadığını beyan eden imzaların olduğu bir dilekçe ile başvuruda bulunmak zorunda kalmışlar.
O günlerde yaşanan zor yıllar geride kaldı. Dedelerimizin, babalarımızın yaşadıkları ve anlattıkları daha nice yaşanmış gerçek olaylar var.
Bu anları ve hikayeleri bizlere tiyatral bir gösteri ile yaşatmaya çalışacak olan Mehmet Tamer Uyar’ın yönetmenliğindeki Mudanya Kent Konseyi Tiyatro Topluluğu’nun 28.01.2023 günü saat 20:00’de Uğur Mumcu Kültür Merkezi’ndeki gösterisi olacaktır.
Bir sonraki gün 29.01.2023 günü saat 13:00’de Lozan Mübadilleri Vakfı Mudanya Temsilciliği tarafından “Savaşlarda ve göç yollarında yaşamını yitirenlerin anısına” denize karanfil atılacaktır.
Sonrasında Uğur Mumcu Kültür Merkezi’nde, Prof. Dr. Barış Özdal’ın mübadelenin tarihsel nedenleri ve Prof. Dr. Kemal Arı’nın ‘Mübadelede yolculuk ve ölüm’ hakkındaki sunumunu izleyeceğiz.
Yaşananların bilinmesi ve gelecek adına ders çıkarabilmemiz için tüm Halkımızın,değerli konuklarımızın sunumlarını izlemesini diliyorum ve tüm yurttaşlarımızı davet ediyorum.
Yararlandığım Kaynaklar:
Mudanya Lozan Mübadilleri Derneği kayıtları, Hüseyin Türker
Mudanya’nın Zor Yılları, Hüseyin Genç
